Text in English and Armenian and videos on YouTube, Facebook, and Twitter
Andranik Torosi Ozanyan was born on February 25, 1865 in the city of Shapin Garahisar in Western Armenia. Andranik’s mother died when he was one year old, and his older sister, Nazeli, took care of him. In the years 1875-1882, Andranik attended the local Musheghyan school, then worked in his father’s carpentry workshop. Andranik got married at the age of 17, but his wife and newborn son died. In 1882, Andranik was imprisoned for beating an Ottoman gendarme. In 1884, with the help of his friends, he escaped from prison and settled in Constantinople until 1885, working as a carpenter. In 1885, he joined the national liberation movement. In 1895,
Andranik went to Sassoon for the first time as part of Hrayr Dzhokkh group, and in 1896 he went abroad. In 1891, he joined the Hnchakyan party. In 1892, he was arrested for participating in the murder of police chief Yusup Mehmed Bey. In 1892, he became a member of the Armenian Revolutionary Federation, from which he left in 1917. In 1897, Andranik left for Tiflis, where the headquarters of the Armenian Revolutionary Federation was located. In 1897, Andranik entered Western Armenia for the second time as part of Vazgen Teroyan’s group. In Western Armenia, Andranik joins the guerrilla squad of the famous fida Serob Vardanyan (Aghbyur Serob) and becomes the recognized leader of several guerrilla groups fighting against the Turkish rioters and the regular army. Andranik beheaded Bshare Khalil who killed Serob. In 1901, Andranik’s squads fought in the territory of Arakelots monastery, in 1902-1904 they fought against Turks and Kurds in Sassoon, Taron, Vaspurakan. In 1905, Andranik went to the Caucasus, where he discussed the future struggle against the Ottoman yoke with the figures of the Armenian national movement. After that, Andranik went on a business trip, visited France, Switzerland, Belgium, England, Bulgaria and Iran, informing the public about the national-liberation struggle of the Armenians of Western Armenia and the need to acquire weapons related to it. In Bulgaria, Andranik wrote his “Combat Instructions”, summarizing his experience of armed struggle. Later, that experience served the Bulgarians well during the First Balkan War.
In 1912, Andranik organized a group of Armenian volunteers, including Garegin Nzhdeh, and joined the Bulgarian army. Armenian warriors showed heroism in battles fought for Mistanli, Uzu, Merefte, Shar-Kio and other cities. Andranik participated in the defeat of the Turkish corps of General Yaver Pasha. The Bulgarian command highly appreciated the participation of the Armenian company in the First Balkan War. As soon as the First World War began, Andranik returned to the Caucasus. On August 12, 1914, General A.Z. met in Tiflis. Myshlaevsky and informs about his readiness to participate in the war against the Ottoman Empire. The command of the Caucasian army instructs Andranik to form and lead the first Armenian volunteer regiment. In 1915-1916, Andranik was awarded the Order of St. George of the 4th degree, the Sword of St. Stanislav of the 4th and 3rd degrees, the 2nd degree and St. Vladimir with orders of the 4th degree. On April 15-18, 1915, the regiment led by Andranik bravely participated in the Mughanju (Dilman) battle, in which the Caucasus was saved from the enemy’s invasion. On January 30, 1918, the Turkish troops under the command of Mehmed Vehib Pasha began large-scale operations in the directions of Erzurum, Van and the Mediterranean. on January 30, they captured Yerznka, on February 11, Trabizon, on April 14, they entered Batu without a fight and started moving towards Sukhum. Kars fell on April 25, Alexandropol on May 15. 1918 On July 14, Zoravar Andranik sent a telegram from Nakhichevan to Shahumyan and announced that he accepted the power of the Bolsheviks and entered the service under the instructions of the central government. On December 1, 1918, Thomson and Azerbaijani Prime Minister Khan Khoisky demanded that General Andranik, who had accepted Bolshevik supremacy, stop the advance. On December 22, 1918, English Major Gibbon, Captain Siright, Baku delegate Abdulfatbek Hasanbekov and Baku Armenian National Council Gurgen Chilingaryan had an official meeting with Andranik in Goris. In November-December 1918, under the Bolshevik command, to counterbalance General Andranik, the RA government appoints G. Nzhdeh as the governor of Nakhichevan in 1919. In March, general Andranik decides to leave Karabakh with his troops, and Andranik’s troops under the leadership of Major Gibson enter Daralagyaz on April 8. 1919 At the session of the RA government on April 9, it was decided to “receive Andranik with honor”. But Andranik refused to go to Yerevan. On April 13, 1919, at “Ararat” station, Trooper Andranik’s military unit was divided into two parts: the infantry went to Yerevan by train, and Andranik went to Echmiadzin on horseback. Dro and Assistant Minister of Internal Affairs Sargis Minasyan welcomed him in Etchmiadzin. In Etchmiadzin, Soldier Andranik hands over his sword to the Catholicos. Meeting who gives interviews to Armenian newspapers with different people. In one of these interviews, he presents his main disagreements with the Armenian authorities. In the interview published in “Van-Tosp” newspaper, 28.04.1919, No. 5, General Andarnik says “It seems that the Armenian government, which spared no effort to be an obstacle to my every movement, wanted to expel me outside the borders of Armenia, wanted to divide my . the army by various false and proper means. …Your government, which even today considers Karabakh and Zangezur as part of its territory, and maybe will think of resorting to armed force against it, has it ever thought about that army, has it ever thought about its food and army ammunition? …A government that is so careless towards its people and on the contrary encourages thieves and looters, then I repeat again that for me such a looting government does not exist.” General Andranik accepts the decision of the government and dismisses his military unit, gives the soldiers discharge papers, distributes the funds of the army treasury to the soldiers, allocating 200 rubles to each of them. General Dro sent a letter to Andranik, where he asked “the head of the Hayduk, whom he adored, not to bring a black mark on his revolutionary past and to refuse to take steps against Yerevan”. At the same time, he told Andranik that as the military commander of Yerevan, “I feel obliged to warn you that if I do not give up your intention, you will force me to take up arms and I can assure you that you cannot. enter Yerevan”. 1919 On April 27, Andranik leaves Armenia. In December 1919, the American “Washington Post” newspaper wrote: “Soldier Andranik stands at the pinnacle of Armenian feats, Armenians everywhere accept him with joy, listen to his every word with great attention and admiration. And he, that soldier, who. After the destruction of Tsarist Russia, he fought unequal battles against the Turkish army, he has something to say, now his words are as valuable as a sword. In 1921, General Andranik wanted to enter Cilicia, take over the self-defense of the Armenians there, and fight against Kemal Turkey. However, the French government banned Zoravar from entering Cilicia. Andranik died of a heart attack on August 30/31, 1927 at Richardson Springs Mineral Water Resort in Chico (near Sacramento) (USA) and was buried in September at Ararat Cemetery in Fresno. In January 1928, his remains were transferred to Paris and reburied in Pere-Lachaise cemetery, and years later (in 2000) they were transferred to the Motherland, Yerablur pantheon in Yerevan.
Զորավար Անդրանիկի մասին
Անդրանիկ Թորոսի Օզանյանը ծնվել է 1865 թվականի փետրվարի 25-ին Արեւմտյան Հայաստանի Շապին Գարահիսար քաղաքում։ Անդրանիկի մայրը մահացել է, երբ նա մեկ տարեկան էր, իսկ ավագ քույրը՝ Նազելին, խնամել է նրան։ Անդրանիկը 1875-1882 թվականներին հաճախել է տեղի Մուշեղյան դպրոցը, ապա աշխատել հոր ատաղձագործության արհեստանոցում։ Անդրանիկն ամուսնացել է 17 տարեկանում, սակայն կինն ու նորածին որդին մահացել են։
1882 թվականին Անդրանիկը բանտարկվեց օսմանյան ժանդարմին ծեծելու համար։ 1884 թվականին ընկերների օգնությամբ փախել է բանտից և մինչև 1885 թվականը հաստատվել Կոստանդնուպոլսում՝ աշխատելով որպես ատաղձագործ։
1885-ին միացել է ազգային-ազատագրական շարժմանը։ 1895 թվականին Անդրանիկը Հրայր Դժոխքի խմբի կազմում առաջին անգամ գնաց Սասուն, իսկ 1896 թվականին մեկնեց արտերկիր։ 1891 թվականին անդամագրվել է Հնչակյան կուսակցությանը։ 1892 թվականին նա ձերբակալվել է ոստիկանապետ Յուսուփ Մեհմեդ բեյի սպանությանը մասնակցելու համար։ 1892-ին անդամագրված է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցությանը, որից հեռացել է 1917-ին։
1897 թվականին Անդրանիկը մեկնում է Թիֆլիս, որտեղ գտնվում էր Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության շտաբը։ 1897 թվականին Անդրանիկը Վազգեն Տերոյանի խմբի կազմում երկրորդ անգամ մտավ Արեւմտյան Հայաստան։
Արևմտյան Հայաստանում Անդրանիկը միանում է հայտնի ֆիդային Սերոբ Վարդանյանի (Աղբյուր Սերոբ) պարտիզանական ջոկատին և դառնում թուրք խռովարարների և կանոնավոր բանակի դեմ պայքարող մի քանի պարտիզանական խմբերի ճանաչված ղեկավար։ Անդրանիկը գլխատեց Սերոբին սպանած Բշարե Խալիլին ։
Անդրանիկի ջոկատները 1901թ կռվում են Առաքելոց վանքի տարածքում , 1902-1904 թվականներին Սասունում, Տարոնում, Վասպուրականում կռվել են թուրքերի ու քրդերի դեմ։
1905 թվականին Անդրանիկը մեկնել է Կովկաս, որտեղ հայ ազգային շարժման գործիչների հետ քննարկել է օսմանյան լծի դեմ հետագա պայքարի հարցերը։
Դրանից հետո Անդրանիկը գործուղվեց, այցելեց Ֆրանսիա, Շվեյցարիա, Բելգիա, Անգլիա, Բուլղարիա և Իրան՝ հանրությանը տեղեկացնելով Արևմտյան Հայաստանի հայության ազգային-ազատագրական պայքարի և դրա հետ կապված զենք ձեռք բերելու անհրաժեշտության մասին։ Բուլղարիայում Անդրանիկը գրել է իր «Մարտական հրահանգները»՝ ընդհանրացնելով իր զիված պայքարի փորձը։ Հետագայում այդ փորձը լավ ծառայեց բուլղարացիներին Առաջին Բալկանյան պատերազմի ժամանակ։
1912-ին Անդրանիկը կազմակերպեց հայ կամավորներից կազմված մի խումբ, որոնց թվում էր Գարեգին Նժդեհը և միացավ բուլղարական բանակին։ Հայ ռազմիկները հերոսություն են ցուցաբերել Միստանլիի, Ուզուի, Մերեֆթեի, Շար-Կիոյի և այլ քաղաքների համար մղված մարտերում։ Անդրանիկը մասնակցել է գեներալ Յավեր փաշայի թուրքական կորպուսի ջախջախմանը։ Բուլղարական հրամանատարությունը բարձր է գնահատել հայկական վաշտի մասնակցությունը Առաջին Բալկանյան պատերազմին։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելուն պես Անդրանիկը վերադարձավ Կովկաս։ 1914 թվականի օգոստոսի 12-ին Թիֆլիսում հանդիպել է գեներալ Ա.Զ. Միշլաևսկին և հայտնում է Օսմանյան կայսրության դեմ պատերազմին մասնակցելու իր պատրաստակամության մասին։ Կովկասյան բանակի հրամանատարությունը Անդրանիկին հանձնարարում է կազմել և ղեկավարել հայկական կամավորական առաջին գունդը։
1915-1916 թվականներին Անդրանիկին շնորհվել է 4-րդ աստիճանի Գեորգիևյան շքանշան, 4-րդ և 3-րդ աստիճանի Սուրբ Ստանիսլավի 2-րդ աստիճանի սուր և Սբ. Վլադիմիր 4-րդ աստիճանի շքանշաններով։ Անդրանիկի գլխավորած գունդը 1915 թվականի ապրիլի 15-18-ը խիզախորեն մասնակցեց Մուղանջուի (Դիլման) մարտին, որում Կովկասը փրկվեց թշնամու ներխուժումից։
1918 թվականի հունվարի 30-ին թուրքական զորքերը Մեհմեդ Վեհիբ փաշայի հրամանատարությամբ անցան լայնածավալ գործողությունների Էրզրումի, Վանի և Մերձծովյան ուղղություններով։ հունվարի 30-ին գրավեցին Երզնկան, փետրվարի 11-ին՝ Տրապիզոնը, ապրիլի 14-ին առանց կռվի մտան Բաթում ու սկսեցին շարժվել դեպի Սուխում։ Կարսն ընկավ ապրիլի 25-ին, Ալեքսանդրապոլը՝ մայիսի 15-ին։
1918թ. հուլիսի 14-ին Զորավար Անդրանիկը Նախիջևանից հեռագիր ուղարկեց Շահումյանին և հայտարարեց, որ ընդունում է բոլշևիկների իշխանությունը և ծառայության է անցնում կենտրոնական իշխանության հրահանգներով։
1918 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Թոմսոնը և Ադրբեջանի վարչապետ Խան Խոյսկին բոլշևիկյան գերակայությունը ընդունած գեներալ Անդրանիկից պահանջեցին դադարեցնել առաջխաղացումը։
1918 թվականի դեկտեմբերի 22-ին անգլիացի մայոր Գիբոնը, կապիտան Սիրայթը, Բաքվի պատվիրակ Աբդուլֆաթբեկ Հասանբեկովը և Բաքվի Հայոց ազգային խորհրդի Գուրգեն Չիլինգարյանը Գորիսում պաշտոնական հանդիպում են ունեցել Անդրանիկի հետ։
1918-ի նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին բոլշևիկյան հրամանատարության ներքո զորավար Անդրանիկին հակակշռելու համար ՀՀ կառավարությունը Նախիջևանի կառավարիչ է նշանակում Գ.Նժդեհին 1919թ. մարտին զորավար Անդրանիկը որոշում է զորքերով հեռանալ Ղարաբաղից, և մայոր Գիբսոնի ղեկավարությամբ Անդրանիկի զորքերը ապրիլի 8-ին մտնում են Դարալագյազ։
1919 ՀՀ կառավարության ապրիլի 9-ի նիստում որոշվեց «պատվով ընդունել Անդրանիկին»։ Բայց Անդրանիկը հրաժարվեց Երեւան գնալ։
1919 թվականի ապրիլի 13-ին «Արարատ» կայարանում Զորավար Անդրանիկի զորամասը բաժանվում է երկու մասի՝ հետևակը գնացքով գնում է Երևան, իսկ Անդրանիկը ձիավորներով գնում է Էջմիածին։ Էջմիածնում նրան դիմավորել են Դրոն և ՆԳ նախարարի օգնական Սարգիս Մինասյանները։
Էջմիածնում Զորավար Անդրանիկը կաթողիկոսին է հանձնում իր սուրը։ Հանդիպ
ում է տարբեր մարդկանց հետ, հարցազրույցներ տալիս հայկական թերթերին։ Այս հարցազրույցներից մեկում նա ներկայացնում է իր հիմնական տարաձայնությունները Հայաստանի իշխանությունների հետ։
«Վան-Տոսպ», թերթի 28.04.1919թ., թիվ 5 համարում հրատարակված հարցազրույցում գեներալ Անդարնիկը ասում է «Կարծես թե Հայաստանի իշխանությունը, որը ջանք չէր խնայում խոչընդոտ հանդիսանալ իմ ամեն շարժման համար, ուզում էր ինձ վտարել Հայաստանի սահմաններից դուրս, ուզում էր պառակտել իմ. բանակը տարբեր կեղծ և պատշաճ միջոցներով.
…Ձեր իշխանությունը, որն այսօր էլ Ղարաբաղն ու Զանգեզուրը համարում է իր տարածքի մաս, և միգուցե կմտածի նրա դեմ զինված ուժի դիմել, երբևէ մտածե՞լ է այդ բանակի մասին, երբևէ մտածե՞լ է դրա պարենի ու բանակի զինամթերքի մասին։
…Իշխանություն, որն այդքան անփույթ է իր ժողովրդի նկատմամբ եւ հակառակը խրախուսում է գողերին ու թալանչիներին, ապա նորից կրկնեմ, որ ինձ համար նման թալանչի իշխանություն գոյություն չունի»։
Գեներալ Անդրանիկը ընդունում է կառավարության որոշումը և արձակում իր զորամասը, զինվորներին տալիս արձակման թղթեր, բանակի գանձարանի միջոցները բաժանում զինվորներին՝ յուրաքանչյուրին հատկացնելով 200 ռուբլի։
Գեներալ Դրոն նամակ է հղել Անդրանիկին, որտեղ խնդրել է «իր պաշտած հայդուկապետին սեւ բիծ չբերել իր հեղափոխական անցյալի վրա եւ հրաժարվել Երեւանի դեմ քայլեր անելուց»։ Միաժամանակ նա Անդրանիկին ասել է, որ որպես Երևանի զորահրամանատար՝ «պարտավոր եմ զգում քեզ զգուշացնել, որ եթե ես չհրաժարվեմ քո մտադրությունից, դու կստիպես ինձ զենք վերցնել և կարող եմ վստահեցնել, որ չես կարող. մտնել Երևան»։ 1919 Ապրիլի 27-ին Անդրանիկը հեռանում է Հայաստանից։ 1919-ի դեկտեմբերին ամերիկյան «Վաշինգտոն Փոստ» թերթը գրում էր. «Զինվոր Անդրանիկը կանգնած է հայոց սխրանքների գագաթնակետին, ամենուր հայերն ուրախությամբ են ընդունում նրան, մեծ ուշադրությամբ ու հիացմունքով են լսում նրա յուրաքանչյուր խոսքը։ Իսկ նա՝ այդ զինվորը, ով. Ցարական Ռուսաստանի կործանումից հետո անհավասար մարտեր է մղել թուրքական բանակի դեմ, ասելիք ունի, հիմա նրա խոսքերն այնքան արժեքավոր են, որքան սուրը.
1921-ին Զորավար Անդրանիկը ցանկանում էր մտնել Կիլիկիա, ստանձնել այնտեղի հայերի ինքնապաշտպանությունը, կռվել Քեմալ Թուրքիայի դեմ։ Սակայն Ֆրանսիայի կառավարությունն արգելեց Զորավարի մուտքը Կիլիկիա։ Անդրանիկը մահացել է 1927 թվականի օգոստոսի 30/31-ին Չիկոյի Ռիչարդսոն Սփրինգս հանքային ջրերի հանգստավայրում (Սակրամենտոյի մոտ) սրտի կաթվածից (ԱՄՆ) և թաղվել սեպտեմբերին Ֆրեզնոյի Արարատ գերեզմանատանը։
1928 թվականի հունվարին նրա աճյունը տեղափոխվում է Փարիզ և վերաթաղվում Պեր-Լաշեզ գերեզմանատանը, իսկ տարիներ անց (2000 թ.) տեղափոխվել է Մայր հայրենիք՝ Երևանի Երաբլուր պանթեոն։